مجموعه کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی فارسی قسمت بیست و یک

چای دان-جای نگهداشتن چای خشک

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

جرنگی-نقد-یکجا-یک کاسه
از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن(ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن)
جلودار کسی بودن-از پس کسی بر آمدن-مانع کسی شدن

حتم داشتن یق-ین داشتن

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

خود را جستن-جست و جو در لباس خود برای یافتن و کشتن حشرات موذی مانند شپش

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

به خود پیچیدن-ناخوش شدن-عتاب کردن
به کله ی کسی افتادن-به سر کسی زدن-به وسوسه افتادن

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

 

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

چاچول زدن-گشت و گذار بی هوده-ول گردی

 
به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن
بومی-محلی-اهل همان سرزمین
این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

دست به عصا راه رفتن-با احتیاط رفتار کردن-بسیار محتاط بودن

دو به دو-دو تا دو تا
به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن
دل کسی تاقچه نداشتن-بی نهایت رک و صریح بودن

 

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

از کفر ابلیس مشهورتر(گاو پیشانی‌سفید، نزد همه معروف)

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

خاکه رو خاکه-پی در پی کاری را انجام دادن یا چیزی را خریدن

 

 

دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق
بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !

باب دندان-مناسب طبع و حال

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

بی ریخت-زشت-بد ترکیب

اخ و پیف کردن-اظهار ناراحتی کردن از بوی بد-منظره‌ی بد یا غذای بد

 

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

 

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

دخیل-پناه برده-توسل جسته به

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

داو-نوبت بازی

 

تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

 

ز ِله-ستوه-عجز

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن
خوش وعده-آن که به وعده اش وفا می کند
دوبلور-دوبله کننده
دمدمی مزاج-دمدمی

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

خر آوردن و باقالی بار کردن-برای جتجال و دعوایی آماده شدن

خلاف شرع-ضد قانون شریعت

 

خواربار-ارزاق-خوراک

پِخ پِخ کردن-سر بریدن در زبان کودکان

چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

جگر-عزیز-عزیز دلم

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن

بی سواد-آن که نمی تواند بخواند و بنویسد-نادان و بی معلومات

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن
خواب آلود-آن که کاملن بیدار نشده است

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن

پایش افتادن- پادادن و پا افتادن

 
حمله گرفتن-غش کردن

ترک هوا شکستن-کاهش یافتن شدت سرما

پروار-فربه-چاق

 

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

برده خورده-ملاحظه-پروا

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

روغن گرفتن از آب-از هر اتفاق خوب یا بدی به سود خود بهره گرفتن

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر
چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

 

چَکی-وزن نکرده-یک جا

 

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

 

ته ریش-ریش اندک

برای کسی آش پختن که یک وجب روغن داشته باشد-زمینه ی تنبیه و گوشمالی برای کسی آماده کردن

آفتابِ پس دیوار-شامگاه

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد
ریختگی-ریزش

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

 

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن

زینه-پله

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

خودشیرینی-خوش رقصی-خود را صمیمی وانمود کردن

پر گویی-روده درازی-پر چانگی
خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

پیش کردن در-بستن در

پای خود را کنار کشیدن-دخالت نکردن

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

 

 
چاره-درمان

استخوان جلوی سگ انداختن(با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن)

چار دستی-قمار چهار نفری

 

چُس افاده-افاده ی بی جا

 
چشم و دل سیر-کسی که به مال و منال دنیا بی اعتنا است
تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

رمباندن-خراب کردن

اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

 

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

 

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

زیر دست-تابع-فرمان بردار

بالای چیزی پول دادن-برای چیزی پول خرج کردن

دلبخواهی-دلبخواه

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

آب مروارید-تار شدن عدسی چشم
دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

 

دماغ خشکی-بی مغزی-دیوانگی

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن
خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن
 

چیز-آلت تناسلی

رودرواسی-رودربایستی

دنگ دنگ-صدای برخورد دو چیز سخت به هم

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

به درک واصل شدن-به درک رفتن-برای با نفرت خبر مرگ کسی را دادن بکار می رود

آفتابه گرفتن-آفتابه برداشتن

جگر گوشه-فرزند

خانم-زن بدکاره-هرزه

خوش وعده-آن که به وعده اش وفا می کند

چپ بودن خواب زن-خلاف شدن آن چه زن در خواب بیند

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

آزگار(زمان دراز)

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

بفهمی نفهمی-مختصر-کم-نامحسوس-تااندازه ای

جست زدن-پریدن-خیز برداشتن

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو
حق بردن-رشوه بردن-از راه حق و حساب گرفتن-درآمدی منظم داشتن

اوضاع احوال-وضع و حال

آهوی خاور(آفتاب)

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

 
زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
حقه به کار زدن-نگا. حقه به کار بردن

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

زبان دراز-بی ادب-گستاخ-کسی که با گستاخی خارج از حد خود سخن بگوید

تعریفی-قابل توجه-عالی

تف انداختن-تف کردن-سخت اظهار نفرت کردن

از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

بَهمان-فلان

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن
با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن
دانه کردن-دانه های میوه ای را جدا کردن-پراکنده کردن

حق و حساب-باج سبیل-رشوه

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

 

 
پِر پِر آمدن-به لرزه افتادن

پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری
 

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد
اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

 

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

حساب کهنه-نگا. حساب سوخته

دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

 

از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)

از کرگی دم نداشتن خر-نهایت پشیمانی و انصراف از ادامه‌ی کاری

 

پس افتاده-بچه ی کسی

چلاق-دست و پا شکسته یا بریده

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

ریش پروفسوری-ریشی که فقط روی چانه یلند شده است
به لج انداختن-به لجاجت انداختن
 

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

دانه دانه-یک یک

ادب کردن(با تنبیه آموختن، آدم کردن)

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن
پس بودن-عقب افتادن از دیگران
پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

بوق زدن-اعلام موافقت کردن

بی عرضه-بی لیاقت-بی مصرف

خدا و خرما را با هم خواستن-از دو محل سود بردن-دو سره بار کردن

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

 

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

چرکمُرد-پر چرک و کثیف
چهار چشم-عینکی-بسیار مشتاق-منتظر-مراقب

خرپا کوب-کسی که کارش ساختن خرپا است

دل و دماغ-دل و حوصله

 
دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن
تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت
دو شاخ-دارای دو شقه

زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن
در بردن-بیرون بردن-گذراندن

چرک و خون-چرک آلوده به خون

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)
الف به خاک کشیدن-خجالت کشیدن

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

چال افتادن-گود شدن

به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن
حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

خود را به ناخوشی زدن-تمارض کردن

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

تق و توق-سر و صدای کار یا حرکت

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

ار زبان کسی(از قول کسی)

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن
جان در یک قالب-نهایت دوستی و صمیمیت

دق مرگ-دق کش

زیر لبی-زیر زبانی

خانه خرابی-بدبختی-زیان بسیار
داماد-مرد تازه زن گرفته

 

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

خجالت دادن-کسی را شرمسار کردن

پر افاده-متکبر-مغرور

زبان کسی را موش خوردن-سکوت کردن-با وجود ضرورت سخن نگفتن

اهل آن کار (کار بد)
دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

دهنه سرخود-بی بند و بار

جار زدن-سر و صدا راه انداختن-همه را با خبر کردن-رازی را بر ملا کردن-فریاد کشیدن

از پاشنه در کردن-پیاده راه درازی را طی کردن

چپه-کجی به یک سمت

پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

خوشایند-مطبوع-پسندیده

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

خیس کردن-ادرار کردن به خود

پته ی کسی روی آب افتادن-راز کسی فاش شدن-رسوا شدن

خدا به رد-در پناه خدا

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه
بالا آوردن-استفراغ کردن

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن
پا بر جا-ثابت قدم-استوار

جاهل-جوان-نادان

از گرد راه رسیده-تازه‌وارد-هنوز به کار دیگری نپرداخته

ترید- تلیت

 

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن

دمپایی-کفش راحتی خانه

دله-ظرف حلبی
جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

آنکادر کردن-اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

پا دری-فرشی که پای در می اندازند-سنگی که کنار در می گذارند تا باد در را حرکت ندهد
دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ
ترقه فرنگی-بچه ی شرور

پا پتی-پا برهنه

چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

دستک-دفتر حساب

 

 

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله

پاتی-در هم و بر هم-نامنظم

پا روی دم کسی گذاشتن-کسی را آزردن و به کینه جویی برانگیختن

 
توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن
آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)
ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن

 

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در
دست و پا گیر-مزاحم-مانع از کاری
تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن

تنگ کسی افتادن-در مجاورت کسی قرار گرفتن

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند
خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

چکشی جواب دادن-محکم و قاطع پاسخ دادن-تند و برخورنده پاسخ دادن

الف به خاک کشیدن(خجالت کشیدن)

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

بی ریخت کردن-کتک زدن

 

بی تفاوت-بی اعتنا

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

دود ِ نازک-دود سیگار و قلیان و چپق

جوشی شدن-عصبانی شدن
خدا برکت-خدا بیش ترش کند
 

بغلی-چیز کوچکی که در بغل جا بگیرد-بطری کوچک

افتادن توی پوست کسی-کسی را وسوسه کرد

حق و حساب دادن-رشوه دادن-آجیل دادن

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی

تور خوردن-برخورد کردن-به پست کسی خوردن

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

 

پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست

پابوسی-زیارت

 

خروس خوان-هنگام سحر

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)
جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند