فهرست فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت بیست و یک

تلَکه-پول یا چیزی که با فریب و چاپلوسی از کسی بگیرند

خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن

احتیاطی(نجس، ناپاک)

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی

دیگ به سر-لو لو

جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن

 

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

بنا بودن-قرار بودن
این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست(از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد)

بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

اتر خان رشتی-آدم پرافاده
پینکی رفتن-چرت زدن

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

آش شله‌قلمکار-بی‌نظم و قاعده
جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

 

برداشتن-قبول کردن-اختیار کردن

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

 

پیشکی-جلوتر-از پیش-به طور مساعده

حلال-زن یا شوهر

جنب و جوش-فعالیت-کوشش و تقلا

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود
الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

چغاله بادام-بادام نارس

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن
پول خرد-پول سکه ای
 

دررفت-خرج و هزینه-مقابل درآمد

جواب دندان شکن-جواب قاطع و صریح
ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

 

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

الدنگ-بیکاره-مفتخور-بی‌غیرت
 

جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

خداپسندانه-مورد پسند خدا

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

بله بران-قول و قرارهای پیش از ازدواج در میان خانواده های عروس و داماد

دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

چُس افاده-افاده ی بی جا

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

جیغ-فریاد-صدای نازک و بلند
چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد
آتش بی‌دود-آفتاب-غضب

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

این و آن را دیدن(برای انجام کاری از همه کمک گرفتن)

حشک شویی-شستن لباس با مواد شیمیایی با کمی یا بدون آب

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

 

دندان کسی را شمردن-رگ خواب کسی را به دست آوردن-کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

تعلیمی-عصای کوچک

ازرق(چشم زاغ)

 

جملگی-تمامن-سراسر

چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن
آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)
دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

آب شیراز-شراب

 

خود را بستن-پول دار شدن

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

دل ترکیدن-ترکیدن شکم بر اثر پر خواری

پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن

چوب بندی-داربست

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

روز پنجاه هزار سال-روز قیامت

دست به دست دادن-دست عروس را در دست داماد گذاشتن

دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

حال آمدن دل-بازیافتن نشاط-برطرف شدن خستگی

تیپا خوردن-رانده شدن

خرج تراشی-هزینه درست کردن

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

ادرار کوچک-شاش

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

زیر جلی-پنهانی-آهسته

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

آی زرشک-آی زکی

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

پا به پا شدن-تردید داشتن
بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

 

اقبال کسی به برج ریق بودن(بداقبال بودن)
چراغ پریموس-چراغ تلمبه ای-نوعی اجاق نفتی

توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

 

 

 

ذوق زده شدن-ناگهان بسیار خوش حال شدن-از شادمانی بسیار و ناگهانی بیمار شدن

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

از مرحله پرت بودن-یکسره بی‌اطلاع بودن

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن

اوضاع احوال-وضع و حال

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن
دول-آلت مردی به زبان کودکان

تیپا خوردن-رانده شدن

تخم جن-حرام زاده

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن

تلکه بندی-چیزی سرهم بندی شده و آسیب پذیر

 

به هم زدن-قطع رابطه کردن
چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن

 
خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن
 

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

توان انجام کاری را داشتن

حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

ادرار کوچک-شاش

زانویی-زانو

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

اَنَک کردن-تحقیر کردن-خجالت دادن
ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن

اُس و فُس(اصل، مایه، چهارستون بدن)

آب شدن و به زمین فرو رفتن-دود شدن و به آسمان رفتن

ته ریش گذاشتن-کمی ریش بر صورت نگهداشتن

جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی
 

باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

اجاق-دودمان

ترشرویی-بد خویی-اخمو بودن

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

چاق شدن قال-گرم شدن دعوا-اوج گرفتن بگو و مگو
دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده

آنجا رفتن که عرب نی انداخت-به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن

بی حال-فاقد نیروی لازم-بی حوصله-خسته

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

افتادن توی پوست کسی-کسی را وسوسه کرد

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

خل و ول-دیوانه-ساده لوح
تخم شر-مردم آزار- شرور
تند و تیز- تند تیز
خوش خوراک-نگا. خوش خور

خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

آب تاختن-پیشاب کردن

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

راسته کردن-حساب گِرد کردن اعداد
حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم
پرت شدن-دور افتادن از مطلب
اهل بخیه(وارد در کار، اهل فن)

ازرق(چشم زاغ)

زیر سری-بالش-متکا

رقص شتری-رقصی که از روی قاعده نباشد-حرکات نابهنجار
حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن
خونی-قاتل-دشمن سخت-مخالف شدید

رضایت نامه-نوشته ی حاکی از رضایت
خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

دوا درمان-مداوا-معالجه
تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

 
با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

خرده شیشه داشتن جنس کسی-بدحنس بودن-آب زیرکاه بودن

پاشیر-گودال پای شیر آب

با هم شیر و شکر بودن-نهایت دوستی با هم داشتن

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

 

 

جاپیچ-جاکش-دلال محبت

دنگ انداختن-نزدیکی جنسی کردن

حمامی-گرمابه دار

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

حسرت به دل ماندن-به آرزوی خود نرسیدن

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند
خوش خیالی-خوش دلی-بی خیالی

 

 

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

 

پلیتیک زدن-سیاست به کار بردن

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

چارک-یک چهارم

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

چس خور-آدم خسیس-بخیل

 

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)
زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

پکاندن-ترکاندن

پیش کردن در-بستن در

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

پاشویه کردن-شستن پای بیمار با آب گرم نمکدار برای پایین آورد تب

آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن

 
خدا داده-دیم کاری
خاک بر سری-بی آبرویی

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

دو شاخه-چوب دو شاخه ی درخت که کودکان از آن تیرکمان می سازند-رابط میان وسیله ی برقی و پریز برق
 

ربغ رحمت را سر کشیدن-مردن
حق-باج سبیل-رشوه

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع

دو به دو-دو تا دو تا

زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

 
آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)

دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

آتشِ تر-شراب-لب معشوق

دانگی-انجام کاری با پرداخت سهم خود از هزینه ی آن

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

 

 

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار
رو به رو کردن-در برابر هم وادار به اظهار عقیده کردن
دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

 
پیش کسوت-کسی که سابقه اش بیش تر از دیگران است

باک کسی نبودن-اهمیتی ندادن-اعتنایی نداشتن

پیر شَوی-عمرت دراز باد

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

دری وری گفتن-سخنان نامربوط گفتن-چرند و پرند گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

چارخیابان-میدانی که چهار خیابان به آن باز می شوند

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

 

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن
روز پنجاه هزار سال-روز قیامت

زار-نا به سامان-خراب-بد

پشت-نسل-فرزندان

دک و دنده-بالا تنه

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن

دیوار را یک طرفه کاه گل کردن-یک طرفه قضاوت کردن

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

 

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

رفتن بالای منبر برای کسی-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن-غیبت کردن

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

دنگ انداختن-نزدیکی جنسی کردن
دوره-مهمانی-زمانه

از تک و تا نینداختن خود-از رو نرفتن-جا نزدن-خود را نباختن

زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری

رد پا-جای پا-اثر

 

زهرمار کردن چیزی-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

 

جیر جیر کردن-داد و فریاد عاجزانه کردن برای میانجی طلبی
پا سبک کردن-زاییدن-زایمان کردن

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

تنگ کسی گرفتن-احتیاج فوری به قضای حاجت داشتن

بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

تشریف داشتن-حضور داشتن

بود و نبود-آنچه می تواند وجود داشته باشد-مال و منال-همه ی دارایی

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

آنکادر کردن-اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب

 

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

تخمش را ملخ خورده-نایاب است

جفت-به هم چسبیده-جا افتاده-مرتب-نر و ماده-دو گاو که برای شخم زدن به کار می برند

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

بد قدم-نامبارک-بد شگون

جن زده-دیوانه

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

اخلاق سگی-تندخویی بیش از اندازه-ناسازگاری با همه

جوشیدن با کسی-با کسی انس و الفت گرفتن-با اخلاق کسی جور درآمدن

 
از زبان افتادن(لال شدن)

ریغ-مواد درون امعا و احشا

بامبول زدن-حقه سوار کردن
پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

دمرو-کسی که دمر خوابیده

 

 

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

دماغ سوخته شدن-بور شدن-خجالت زده شدن-ناکام شدن

پاتال-سالخورده-پیر

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

 

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

جببه گرفتن در مقابل کسی-با کسی مخالفت کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

جای پا-اثر-نشانه-رد

خود را خوردن-رنج بردن

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

دهنه سرخود-بی بند و بار

خدمت کردن-دوره ی سربازی را طی کردن

خلق تنگی-عصبانیت-خشمگینی

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

افطاری-خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند

زهره ی کسی آب شدن-سخت ترسیدن

آدم شش‌درچهار-شخص کوچک اندام و ریزنقش

دختر بچه-دختر کم سن و سال

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

ریغماسی-ضعیف و مردنی-مریض و کم مقاومت
تَپ تَپ-آواز خوردن چیزی به چیز نرم

راه راه-دارای خطوط موازی

بز دل-ترسو

آب حیات-عشق و محبت-دهان معشوق

بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری

اسب چپ با همدیگر بستن(با هم کینه و دشمنی داشتن)

دست خالی بودن-تهی دست بودن-بی چیز بودن