لیست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت بیست و یک

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

 

حساب سوخته-بدهی قدیمی

 

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

تخم طلا گذاشتن-کنایه از چیز گران بها آوردن-کار بسیار مهمی انجام دادن

از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن
اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید
استخوان‌بزرگ-شخص دارای اصل و نسب

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار
پلکیدن-در جایی رفت و آمد کردن-آهسته و آرام رفتن-ول گشتن

خاک به سری کردن-همبستر شدن زن با شوهر

آتشِ بسته(طلا)

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

از راه نامشروع ) به پول و ثروت رسیدن

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

پر نفس-پر چانه-پر حرف-کسی که در دویدن نفسش دیر تنگ شود

ادب کردن(با تنبیه آموختن، آدم کردن)

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

آتشِ تر-شراب-لب معشوق
بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

الف شدن اسب(هر دو پا بلند کردن اسب)

آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)
اوستاکار-استادکار-ماهر و مسلط

حاجی خرناس-لولو

خایه دار-با جرات-شجاع

زلف-موهای جلو سر و بناگوش

چغل خوری-سخن چینی

الانه-همین حالا-هم اکنون

داوطلب-خواستار-نامزد

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

پای چیزی ایستادن-از چیزی دفاع کردن

دهان کسی چاییدن-آرزوی محال داشتن-از عهده ی چیزی بر نیامدن

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن

زبانی-شفاهی

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

چپی-مخالف حکومت-وابسته به چپ

چفت کردن دهان-خاموش شدن-رازداری کردن

دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن
خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

تپق-گرفتگی زبان

ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره

 

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)
از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است
حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی

ارزانی(بخشیدن، دادن)

خاک به دهنم-زبانم لال

پیش بُر-کسی که زود کار را پایان می دهد
جَستن چشم-پریدن پلک چشم

دنگ و دیوانه-خُل و احمق-سخت داغ

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

 
جایی-مستراح-توالت

چاقاله ،-چغاله میوه ی هسته دار نارس

تخته زدن-پنبه زدن

آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم

باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن

خون کسی را مکیدن-مال کسی را به تزویر غارت کردن-به کسی تعدی و ستم کردن

اجل معلق-مرگ ناگهانی
پرت شدن-دور افتادن از مطلب

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

 
دور افتادن-نزد این و آن رفتن-با هر کسی دیدار کردن
خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

بله قربان گو-چاپلوس-متملق

 

بی عرضه-بی لیاقت-بی مصرف

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

تحویل سال-سال گردش-لحظه ی وارد شدن به سال نو
به روی کسی نیاوردن-از طرح موضوعی خودداری کردن-به سکوت برگزار کردن
زیر دُم سُست-زن منحرف

رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن
پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا
آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)
به دست و پا افتادن-به تلاش و تقلای زیاد افتادن
بازده-محصولی که انسان یا ماشین در مدتی معین تولید می کند

تمام و کمال-کامل-به تمامی
پَخ-مسطح-بی ژرفا

دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

ازرق(چشم زاغ)
آش و لاش-به‌کلی متلاشی‌شده-له‌ولورده
پارو-زن پیر

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان
جادو و جنبل-دعاهایی که برای قضای حاجات یا دفع بیماری و از این قبیل می خوانند

 

جان کُرد کردن-سخت گیری کردن-مقاومت کردن

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

بزرگداشت-احترام-تکریم

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم
آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن

تلنگ-یشکن-باد صدا دار-ضربه ی صدا دار
بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی
جیب بری-دست بردن در جیب دیگران به قصد دزدی-شارلاتانی-حقه بازی

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

چل زن-زن کوتاه قد

تپلی-گرد و چاق

ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

حرص خوردن-عصبانی شدن

رده-حرف زشت یا نامربوط

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

چیز خور-مسموم شده
به درک واصل شدن-به درک رفتن-برای با نفرت خبر مرگ کسی را دادن بکار می رود
خبط کردن-اشتباه کردن-به خطا افتادن

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی
اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)
پا سوز-عاشق شیفته

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن

آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

تک پران-زن نانجیب

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

چشم انداختن-نگاه کردن

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

پینه زده-وصله کرده
ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)
به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

 

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن

 

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

 

خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن

پات-بی آبرو-بی تربیت

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

 

رفتن ِ سر کسی-از پرحرفی کسی خسته شدن-از صدای بلند کسی یا چیزی ناراحت شدن

بیخ خِر-بیخ گلو

 

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

پا گذاشتن-وارد شدن-رسیدن

بغداد خراب-شکم گرسنه

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

از شوخی گذشته-حالا برسیم به مطالب جدی

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

پسله خور-آن که نزد دیگران کم می خورد و در نهان بسیار

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم
دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

دیمی-کشت که از آب باران آبیاری شود-بدون برنامه و حساب-بی هدف

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن
تپه تپه-چیزهایی که بی نظم کنار هم انباشته باشند

 

 

بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش

خوش اندام-خوش هیکل-خوش اندازه و برازنده

 

تبریک گفتن-خجسته باد گفتن-دعای برکت کردن

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده
دست به دست کردن-تردید کردن-کوتاهی کردن-وقت کشتن

دو بامبی-دو دستی-با دو دست
از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)
از خر افتادن-نابود شدن-مردن

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

رای کسی را زدن-کسی را از تصمیمی منصرف کردن

روی خود کشیدن-رو کشیدن

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق

 
در هچل افتادن-دچار درد سر شدن-به درد سر افتادن

رنگی-دارای رنگ-آلوده بودن به رنگ

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن
پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

چرک کردن-عفونت کردن زخم

خام عقلی-حماقت-دیوانگی

دل پیچه-دل درد-فشار آمدن به معده و روده بر اثر بیماری های گوارشی

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

 

استخوان‌بزرگ-شخص دارای اصل و نسب

درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

دزدی گرگی-دله دزدی

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

دود گرفته-بوی دود گرفته-دودآلود-دود زده

 
پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

جگر-عزیز-عزیز دلم

زیر دل کسی زدن-فدر ندانستن-بی اعتنا بودن

چای دبش-چای مرغوب که دهان را گس کند

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

 

زور زدن-فعالیت زیاد کردن-به کار بردن زور و نیرو

چارپایه-صندلی کوچک و بدون پشتی

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

پرت شدن از جایی-پایین افتادن از جایی

آتشخوار-ظالم-حرام‌خوار

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

پول و پله-پول

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

بی پایه-دروغ-پوچ

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

خون مردگی-حالت مردن خون در زیر پوست-کبودی

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

آفتابه برداشتن-دست به آب رساندن-پابرهنه وسط حرف کسی دویدن
بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع

راه دادن-باز کردن راه عبور-کنار رفتن از سر راه-اجازه ی ورود دادن-رضایت دادن به عمل جنسی

رفتن از کیسه-ضرر کردن-از سرمایه خرج کردن

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن

 

دم کار گرفتن-به کار واداشتن

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

تند نویسی-سریع نویسی

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

جاده کوبی-راه صاف کردن

 

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

آبکی(بی‌ارزش، از روی بی‌علاقگی)

به سر دویدن- با سر رفتن

چراغ روشن کردن-ارزان کردن جنس
آی زکی-در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

به حق چیزهای ندیده و نشنیده-پس از شنیدن حرفی یا دیدن چیزی تعجب آور می گویند

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

از زورِ-از شدت-از بسیاری

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

 

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

دس دس کردن-دست زدن-طول دادن-وقت گذراندن

بیخ خِر کسی را چسبیدن-کسی را مقصر شناختن

 

دیر کرد-تاخیر-تعویق

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود
تبدیل به احسن کردن-چیزی را با چیز بهتری عوض کردن

چته ؟-تو را چه می شود ؟

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

دخترینه-دختر-مونث

دو شاخه-چوب دو شاخه ی درخت که کودکان از آن تیرکمان می سازند-رابط میان وسیله ی برقی و پریز برق
بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

زیر آبی-زیرآبکی

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار
چندر غاز-پول بسیار کم

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

 

پرداختی-مبلغ داده شده

آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)

برآمده-بزرگ شده-ورم کرده

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

حرف نشنو-خیره سر و یکدنده

برای دیدن چیزی ازدحام کردن (اشتیاق زیاد نشان دادن)
جاکش-پا انداز-دلال محبت

خرس-چاق و درشت-تنومند

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

چوق-چوب-تومان

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

پا ندادن-امکانی پیش نیامدن
حق الزحمه-دستمزد

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

جاکن شدن-به حرکت در آمدن
 

کار شگفت‌انگیز کردن

توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن
این دست و آن دست کردن-وقت تلف کردن-وقت کشتن-به عقب انداختن

خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)
خیط شدن-نگا. خیت شدن

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

باب شدن-معمول و رایج شدن

حشری-شهوت ران-پر شهوت

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

به خورد کسی دادن-به زور به کسی خوراندن-به کسی قالب کردن

خندق بلا-شکم

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن

اسباب‌کشی(نقل اثاثه از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر)

بستن دست کسی از پشت-در انجام کاری از کسی پیش بودن

دو آمدن-دور برداشتن-شاخ و شانه کشیدن-قیافه گرفتن

 

زن به مزد-دشنامی است به مردان فاسد

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن
اَتَر زدن-فال بد زدن

دردسر-گرفتاری-سرگردانی
رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

 
جیر جیر کردن-داد و فریاد عاجزانه کردن برای میانجی طلبی

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

الانه(همین حالا، هم اکنون)

 

دَم نقد-آماده-حاضر

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

خوش بنیه-سالم و قوی

داوطلب-خواستار-نامزد

جور به جور-نگا. جوراجور

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

خلا-مستراح

پابوسی-زیارت
خوش خیالی-خوش دلی-بی خیالی

چل زن-زن کوتاه قد

انگشت به دندان گزیدن(متحیر شدن، حسرت خوردن)
پیشنهاد-طرح

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا
بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

ذوق زده-بسیار خوش حال

 

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

استخوان‌دار(محکم، بااراده)
از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

 

جزاندن-آزار و اذیت کردن

چرچر کردن-از ثروت بادآورده ای روزگار گذراندن

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

 

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

زانویی-زانو

 

بی طرف-کسی که در دسته بندی گروهی شرکت و دخالت ندارد

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن

حیوونی-نگا. حیوانکی

چیز-آلت تناسلی

چیز دار-ثروتمند
از دست کسی کشیدن(از کسی در زحمت و رنج بودن)
چرک کردن-عفونت کردن زخم

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)
بز رقصاندن-هر دم بهانه ی تازه ای آوردن

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

دور ریختن-دور انداختن-بیرون ریختن

ذلیل مرده-ذلیل شده